O spotkaniu Konferencji Biskupów Europy o Laudato si’ w Monachium i jego głównych tematach pisze specjalnie dla nas uczestnik konferencji, filozof, prof. UAM Cezary Kościelniak. Nasz ekspert i autor analizy tematów adhortacji Laudate Deum opublikowanej w ostatniej książce REFA zwraca uwagę na temat kościelnego greenwashingu i prezentuje polską obecność na konferencji. Zgłasza też swoje propozycje rozwoju tematów ekologicznych i klimatycznych w polskim Kościele postulując utworzenie profesjonalnego think-tanku zajmującego się ekologią chrześcijańską i współpracującego z podobnymi inicjatywami w świecie.
Konferencja Biskupów Europy (CCEE) zorganizowała w czerwcu 2024 roku czterodniowe spotkanie poświęcone recepcji i dalszego wdrożenia założeń encykliki Laudato Si’. W części spotkania wzięli również udział kard. Reinhardt Marx oraz kard. Anders Arborelius.
Warto podkreślić, ważną sprawę: znakomita większość biskupów, jak i obecny przedstawiciel Watykanu uważają, że zmiana klimatyczna jest faktem i Kościół powinien głębiej zaangażować się w ten temat. Od czasu publikacji Laudato Si’ wiele problemów pogłębiło się, pojawiły się np. migracje klimatyczne, czy dalsze konsekwencje zmian klimatu dla gospodarki nawet państw wysokorozwiniętych. Co do tej problematyki może dać Kościół? O tym było właśnie to spotkanie.
W dyskusji padł problem ekologicznych działań pozorowanych w Kościele („eklezjalnego greenwashingu”), czyli udawanie działań, niekiedy nawet poprzez zakamuflowany denializm klimatyczny, z głoszeniem „troski o stworzenie” jako czymś bardzo ogólnym, pod co można włożyć niemalże każdą działalność. Tymczasem linia papieska jest bardzo wyraźna, klimat się zmienia i należy na tę sytuację reagować. Biskupi biorący udział w spotkaniu potwierdzili, że taki problem ma miejsce, co stanowi wyzwanie dla Kościoła.
W pierwszej części spotkania miały miejsce wykłady key speakerów, prof. Markusa Vogta z LMU, prof. Andreasa Löschela z Uniwersytetu w Bochum oraz prof. Cezarego Kościelniaka z UAM w Poznaniu, w układzie tematycznym: teologia-ekonomia-etyka w kontekście tematu „Kościół a zmiana klimatyczna”. Prof. Vogt wskazał na relację miedzy teologią stworzenia a wyzwaniami rozwojowymi i klimatycznymi, pokazując przykład modelu ograniczenia konsumpcyjnego, jako wyzwania teologicznego i etycznego. Mówił także o problemie „ekocidu”, masowemu niszczeniu ekologicznemu, jako elementu towarzyszącego np. wojnom, co stanowi etyczne wyzwanie, także dla Kościoła. Prof. Andreas Löschel przedstawił natomiast modele zmian w ekonomii i w transformacji energetycznej w kontekście wzrostu globalnej temperatury, wskazując obecne już teraz konsekwencje społeczne zmiany klimatu. Wykład prof. Cezarego Kościelniaka tyczył się natomiast zagadnieniu lokalności w tworzeniu etyki środowiskowej i potrzeby znalezienia chrześcijańskich wzorców w relacji człowiek przyroda, odwoływałem się m.in. do myśli R. Guardiniego.
W drugiej części przedstawione zostały raporty z Kościołów lokalnych. Polski Kościół reprezentowali ks. Zbigniew Kucharski, ks. Marek Kuczyński z Zespołu „Laudato Si’” przy KEP i pan Zbigniew Mazurek, który zaprezentował polski raport.
Nie wiadomo dlaczego przedstawiciele polskiej grupy ani słowem nie wspomnieli o działaniach zespołu o. Stanisława Jaromiego OFMConv. Do polskiej delegacji, w przeciwieństwie do pozostałych delegacji krajowych, nie został dołączony ekspert w zakresie tematyki konferencji.
W trzeciej części konferencji biskupów miała miejsce wizyta w Benediktbeuern, pobenedyktyńskim klasztorze, gdzie kiedyś był mała salezjańska uczelnia – obecnie zamknięta, w jej miejscu powstało katolickie Centrum Kultury i Klimatu. Salezjanie prowadzą działania ekologiczne w okolicznym terenie, pokazując przy tym problematykę chrześcijańską. Centrum jest instytucją eksperymentalną. W sytuacji sekularyzacyjnej działania takie mają jednak sens, troska o naturę jest odczytywana jako nitka więzi z KK z problemami cywilizacyjnymi. Świadczy o tym kilkudziesięciu młodych ludzi na dziedzińcu klasztoru. Miejsce to jest również interesujące z uwagi na oddziaływanie na lokalną społeczność, w tym także w działania idące w kierunku ochrony lokalnej przyrody i ograniczenia produkcji. Pojawia się w tym miejscu istotne praktyczne pytanie, czy chrześcijanie są gotowi do powiedzenia w takim konkretnym przypadku, że większym dobrem jest ochrona zasobów, niż dalszy zysk? Okazuje się, że nie jest to łatwe w Bawarii, w jednym z najbogatszych regionów Europy, gdzie taka alternatywa ta nie prowadzi do ubóstwa, co pokazuje, że ekologia jest wyzwaniem takim samym w państwach, gdzie koszty transformacji są wyższe, ale także w tych, które stać na wprowadzenie zielonej zmiany.
Co możemy zrobić, jako KK w Polsce? Na pewno zająć się tym, czym zajmuje się w tej problematyce Kościół na świecie, konferencja pokazała, że jesteśmy w tyle. Szczególnie, że mamy zasoby, tak intelektualne, jak i infrastrukturalne, pozwalające budować – nazwijmy to roboczo - „sytuacje ekologiczne” zarówno w przestrzeniach naszych wspólnot, jak i wpływając na świat. Warto wskazać, nie opuszczając oczywiście innych, następujące tematy:
- Wspomniany wyżej „ekocide” jest zagadnieniem filozoficznym interesującym z perspektywy naszego doświadczenia i wiedzy o wojnie na Ukrainie, ale także doświadczeń z okresu komunistycznego, kiedy to dochodziło do dramatów ekologicznych nieznanych światu zachodniemu. Wydaje się, że nasze zasoby intelektualne i dostępność do danych w dawnej sovietice mogą być kanwą dla ciekawych badań oraz interesujących analiz. W mniejszej skali zjawisko to oznacza także degradację dla środowiska naturalnego, np. nadmierną urbanizację niszczącą krajobraz, co stanowi wyzwanie etyczne.
- Pastoralnym i liturgicznym wyzwaniem dla polskiego Kościoła jest większe zaangażowanie się w 1 września jako święto Dnia Stworzenia, które wymaga zwiększonej aktywności liturgicznej. Być może obraz, lub nowa pieśń kościelna mogłaby być polskim wkładem w prace liturgiczne? W Polsce 1 września jest zapamiętany jako rocznica wybuchu II Wojny Światowej, co powoduje pewną kolizję, jednakże jest miejsce na jedno i drugie. Warto zaznaczyć, że w praktyce, w wielu miejscach polskiego Kościoła wspomina się jedynie na początku mszy o Dniu Stworzenia, nawiązując do niego jeszcze w modlitwie powszechnej, co jest dalece niewystarczające.
- Zaprzestanie działań fasadowych. Warto zastanowić się jak Kościół w Polsce może wesprzeć zmianę ekologiczną, a także jak dzięki temu można zbudować dialog społeczny. Mając zasoby klasztorów i parafii w unikatowych miejscach przyrody, byłoby ciekawym projektem wdrożyć polskie, i zorientowane na naszą specyfikę, katolickie centrum zrównoważonego rozwoju, które łączyłoby pracę pastoralną, czy to z działalnością ochronną, czy to z projektem upraw ekologicznych, czy też może z renaturalizacją, czy czystszą produkcją (cleaner production), coś na kształt praktycznego laboratorium filozofii Laudato Si’. Wydaje się, że mamy nie tylko warunki materiale, ale przede wszystkim intelektualne, by taki projekt uruchomić.
- Formą kościelnej odpowiedzi może być organizacja profesjonalnego think-tanku, czy ufundowanie katedry uniwersyteckiej analizującej te zagadnienia. Ta sprawa wymagałaby zaangażowania finansowego i organizacyjnego, jednak najważniejsze już jest, tj. ludzie mający i wiedzę i doświadczenie, wystarczy ich tylko zagospodarować. Dalej, kontrowersje wzbudza nieekspercki – i niestety upolityczniony – skład zespołu Laudato Si’ w KEP. Nie wiadomo dlaczego episkopat nie skorzystał z wiedzy teologów-ekspertów, do zespołu nie należy o. dr Stanisław Jaromi OFMConv, o. prof. Józef Bremer SJ, były rektor Ignatianum, m.in. wykładający na Politechnice Śląskiej etyczne aspekty zrównoważonego rozwoju, czy ks. prof. Jarosław Babiński, autor książki „Ekoteologia”, czy świeccy profesjonaliści zajmujący się tymi zagadnieniami, zamiast np. ekspertki od Starego Testamentu. Na razie sytuacja polskiego KK w tej materii wygląda tak, że siedzimy w wygodnym pociągu, myśląc, że on jedzie, tymczasem to tylko odjechał nam peron.
Prof. UAM, dr hab. Cezary Kościelniak, Uniwersytet im. Adama Mickiewicza
Relacja oficjalnej polskiej delegacji zob. https://episkopat.pl/konferencja-ccee-w-monachium-prawo-do-integralnego-rozwoju-prawem-czlowieka/